etxetxoa zuritasuna Morfema motak Hitza osatzen duten morfema guztiak ez dira izaera berekoak Bi bereiztuko ditugu Lexikala lexema hitzari esanahia ematen diote pilota pilotapartida ID: 759850
Download Presentation The PPT/PDF document "Morfemak Hitzak morfemez osatuak daude. ..." is the property of its rightful owner. Permission is granted to download and print the materials on this web site for personal, non-commercial use only, and to display it on your personal computer provided you do not modify the materials and that you retain all copyright notices contained in the materials. By downloading content from our website, you accept the terms of this agreement.
Slide1
Morfemak
Hitzak morfemez osatuak daude. Morfema unitate txikiena da, ezin daitekeena beste inolako zatitan banatu. Kate mintzatuko zati autonomorik txikien horiek adierazle eta adierazia dute:
etxe-txo-a, zuri-tasuna
Slide2Morfema motak
Hitza osatzen duten
morfema
guztiak ez dira izaera berekoak. Bi bereiztuko ditugu:
Lexikala (lexema)
: hitzari esanahia ematen diote:
pilota
;
pilota-partida
Gramatikalak:
lexemari
informazio morfosintaktikoa eransten diote:
pilota+a+k
. Bi bereizten dira:
Flexio morfemak
(morfema gramatikalak): deklinabideko atzizkiak, aditz markak.
Errator morfemak
: hitz eratorriak sortzekoak
Slide3Hitzaren osagaiak
Erroa
: Edozein hitzen oinarrizko segmentua, beti ageri dena, flexio eta erator hizki guztiak kendu ondoren geratzen dena, eta gehiago zati ezin daitekeena. Erroa izaten da hitzaren esanahia daraman zatia: z
uri
,
zurixka
,
zuritu
,
zuritzen
,
zuritasun:
zuri
da erroa
Hizkiak:
erroari eransten zaizkio eta bere modifikatzaileak dira. Azken hauek bi motatakoak izan daitezke:
Flexio hizkiak
: informazio gramatikala ematen dute:
-a/-ak
Erator hizkiak
: esanahia dute eta hitz eratorriak sortzeko erabiltzen dira:
-tasun, -le, -tzaile
Slide4Erator hizkiak
Hiru motatakoak izan daitezke: Aurrizkiak: hitzaren hasieran agertzen direnakArtizkiak: hitzean tartean txertatzen direnakAtzizkiak: hitzaren bukaeran kokatu ohi diren atzizkiak
Aurrizkiak
:
des
egin,
ez
ikasi,
berr
esan…
Artizkiak
: i
ra
katsi, e
ra
gin…
Atzizkiak
: ile
tsu
, senti
bera
, eros
le
…
Slide5Izen bakunak, eratorriak eta elkartuak
Izen bat bere osagaien arabera ere azter daiteke, formaren aldetik, alegia:
zapata → izen soila edo bakuna
zapata-denda → izen elkartua
zapatagintza → izen eratorria
Hiru izen dauzkagu hor, formaz ezberdinak: izen soil edo bakuna da lehenbizikoa (
zapata
), elkartua bigarrena (
zapata + denda
) eta eratorria hirugarrena (
zapata + gintza
).
zapata ⇒ soila edo bakuna dela diogu, ezin delako izen horren azpian semantika aldetik esanahia izan dezakeen zati txikiagorik egin. Erro hutsez osatutako forma da.
zapata-denda ⇒ izen elkartuetan, bi izen bereizten ditugu, biak beregainak:
zapata
eta
denda
bereiz erabil ditzakegu, zein bere adierarekin; eta horrez gain, elkarturik
zapata-denda
hitza osatzen dute, beste adiera bat, hirugarrena, daukana. Bi erroz edo gehiagoz osatutako formak dira elkartuak. Molde horretakoak dira hauek ere:
auto-saltzaile, hegazkin-gidari, behi-esne, fabrika-langile, etxe-tresna, kolko-bertso, herri-eskola…
zapatagintza ⇒ eratorrietan ere bi zati ditugu, beregaina bat eta ez beregaina bestea: izena alde batetik (
zapata
) eta beste atal bat (
gintza
, kasu honetan), bereiz erabili ezin dena, autonomiarik ez duena. Erro batez eta morfema eratorle batez osatutako formak dira. Beti beste izen batekin erabiliko dugu, edo aditz batekin:
lapurketa, azterketari, ikusmen, erosketa, erabilpen…
esaterako.
Hona hemen zenbait adibide:
Izen soila Izen elkartua Izen eratorria mendi mendi-bide mendizale esku eskubaloi eskukada elur elur-zulo, elur-jausi elurtegi ur ur-tanta urtegi pago pago-zelai pagadi liburu eskuliburu liburugintza
Ikus hemen morfologiako
hitzaren gramatika
atala.