Amsterdam Wat is waarheid Recyclebare waarheid deel 2 Historische context Alexander de Grote 334323 Historische context De Diadochoi ca 303 vChr Historische context De Diadochoi ca 275 vChr ID: 748339
Download Presentation The PPT/PDF document "Dr. Michael N. van der Meer" is the property of its rightful owner. Permission is granted to download and print the materials on this web site for personal, non-commercial use only, and to display it on your personal computer provided you do not modify the materials and that you retain all copyright notices contained in the materials. By downloading content from our website, you accept the terms of this agreement.
Slide1
Dr. Michael N. van der MeerAmsterdam
Wat is waarheid?Recyclebare waarheid deel 2Slide2
Historische context: Alexander de Grote (334-323)Slide3
Historische context: De Diadochoi ca. 303 v.Chr.Slide4
Historische context: De Diadochoi ca. 275 v.Chr.Slide5Slide6
Antiochus IV Epiphanes (175-164 v.C.)
6Slide7
Antiochese
crisis en Makkabese
opstand (167-164)
Strijd om het hogepriesterschap
Zadokitische dynastie leverde hogepriester
Simon II, de Rechtvaardige (ca. 200, Sirach 50:24)
Onias III (190-174)
Jason (175-172) zette via Antiochus IV zijn broer af
Menelaus (172-162) niet-Zadokide (?) zette Jason af en liet Onias III vermoorden, zoon Onias IV vluchtte naar Egypte Leontopolis)
Alcimus (162-159)
Intersacerdotium (159-152)
Jonathan (152-142) en dan Hasmonese hogepriestersSlide8
1.2 Pluriformiteit Jodendom
8Slide9
Waarheid en uitleg van messiaanse profetieën in OT
Veel teksten over grootmachten blijken recyclebaar. Teksten over Assyrië (Nahum, Jes
14; Gen 11? over
Sargon
) blijken ook toepasbaar op
Babylonië
(
Habakkuk
,
Jes
13, Gen 11+) of nog latere periodes (Jeremia 29 > Dan 9).
Datzelfde lijkt ook te gelden voor de zogenaamde “messiaanse profetieën” in de Hebreeuwse Bijbel:
Genesis 49:10-11
Numeri 24
Jesaja
7Jesaja 9Jesaja 53Slide10
Genesis 49:10-11
יְהוּדָ֗ה אַתָּה֙ יוֹד֣וּךָ אַחֶ֔יךָ
Judah, your brothers shall praise you;
יָדְךָ֖ בְּעֹ֣רֶף אֹיְבֶ֑יךָ
your hand shall be on the neck of your enemies;
יִשְׁתַּחֲוּ֥וּ לְךָ֖ בְּנֵ֥י אָבִֽיךָ׃
your father's sons shall bow down before you.
גּ֤וּר אַרְיֵה֙ יְהוּדָ֔ה
Judah is a lion's whelp;
מִטֶּ֖רֶף בְּנִ֣י עָלִ֑יתָ
from the prey, my son, you have gone up.
כָּרַ֙ע רָבַ֧ץ כְּאַרְיֵ֛ה
He crouches down, he stretches out like a lion,
וּכְלָבִ֖יא מִ֥י יְקִימֶֽנּוּ׃
like a lioness-- who dares rouse him up?
לֹֽא־יָס֥וּר שֵׁ֙בֶט֙ מִֽיהוּדָ֔ה
The scepter shall not depart from Judah,
וּמְחֹקֵ֖ק מִבֵּ֣ין רַגְלָ֑יו
nor the ruler's staff from between his feet,
עַ֚ד כִּֽי־יָבֹ֣א
)
שִׁילֹה
] (
שִׁיל֔וֹ
[
until tribute comes to him;
וְל֖וֹ יִקְּהַ֥ת עַמִּֽים׃
and the obedience of the peoples is his.Slide11
לו]א יסור
שליט
משבט יהודה
The scepter shall [no]t depart from the tribe of Judah
בהיות לישראל ממשל [לוא י]כרת יושב כסא לדויד
While Israel has the dominion, there [will not] be cut off someone who sits on the throne of David (Jer 33:17).
כי
המחקק
היא ברית המלכות
For “the staff” is the covenant of royalty,
[ואל]פי ישראל המה הגדלים
[and the thous]sands of Israel are “the standards” .
עד בוא משיח הצדק צמח דויד
Until the messiah of righteousness comes, the branch of David
.
כי לו ולזרעו נתנה ברית מלכות עמו עד דורות עולם
For to him and to his descendants has been given the covenant of the kingship of his people for everlasting generations
4QCommGen
a
(50‑1
bce
)Slide12
Bileam
In Num 22-24 wordt een ziener uit het verre Oosten door Balak
koning van het
Overjordaanse
gebied ingehuurd om
onheilsprofetiën
uit te spreken over het volk Israël. Dankzij een sprekende ezel die een engel van
Jhwh
ziet, wordt dit plan verijdeld.
In jaren ‘60-’80 is door grotendeels Nederlandse geleerden (Franken, De Boer,
Hoftijzer
, Van der Kooij) de zogenaamde
Bileam
tekst in
Deir
‘Alla (Jordanië) gevonden.Slide13
Een buitenbijbelse parallelSlide14
Bileam
Fragmenten van een tekst op de wand van een heiligdom (?) uit begin van de achtste eeuw v. Chr. ten oosten van de Jordaan (antieke Soekkot)
Tekst beschrijft samenkomst van de
Shaddayin
(vergelijk naam voor
Jhwh
: El
Shaddai
) die tot onheil en rampspoed hebben besloten.
Balaam
ben
Beor
brengt deze boodschap over die blijkbaar belangrijk genoeg was om op kalk gegraveerd te worden. Onheil wordt beschreven in beeldspraak met dieren en omwenteling van de natuur
.Slide15
Bileam inscriptie van Deir
Alla (9de-8ste eeuw v.Chr.)
(1) The sa]ying[s of Bala]am, [son of Be]or, the man who was a seer of the gods. Lo! Gods came to him in the night [and spoke to] him (2) according to these w[ord]s. Then they said to [Bala]am, son of Beor, thus: Let someone make a [ ] hearafter, so that [what] you have hea[rd may be se]en!" (3) And Balaam rose in the morning [ ] right hand [ ] and could not [eat] and wept (4) aloud. Then his people came in to him [and said] to Balaam, son of Beor, "Do you fast? [ ] Do you weep?" And he (5) said to them, "Si[t] do]wn! I shall inform you what the Shad[daying have done]. Now come, see the deeds of the g[o]ds!. The g[o]ds have gathered (6) and the Shaddayin have taken their places in the assembly and said to Sh[ , thus:] 'Sew the skies shut with your thick cloud! There let there be darkness and no (7) perpetual shining and n[o] radiance! For you will put a sea[l upon the thick] cloud of darkness and you will not remove it forever! For the swift has (8) reproached the eagle, the voice of vultures resounds. The st[ork has ] the young of the NHS-bird and ripped up the chicks of the heron. The swallow has belittled (9) the dove, and the sparrow [ ] and [ ] the staff. Instead of ewes the stick is driven along. Hares have eaten (10) [ ]. Freemen [] have drunk wine, and hyenas have listened to instruction. The whelps of the (11) f[ox] laughs at wise men, and the poor woman has mixed myrhh, and the priestess (12) [ ] to the one who wears a girdle of threads. The esteemed esteems and the esteemer is es[teemed. ] and everyone has seen those things that decree offspring and young. (15) [ ] to the leopard. The piglet has chased the young (16) [of] those who are girded and the eye ....'"Slide16
Messianisme in Numeri 24:14-17
נְאֻ֤ם בִּלְעָם֙ בְּנ֣וֹ בְעֹ֔ר
“The oracle of Balaam son of Beor,
וּנְאֻ֥ם הַגֶּ֖בֶר שְׁתֻ֥ם הָעָֽיִן׃
the oracle of the man whose eye is clear,
נְאֻ֗ם שֹׁמֵ֙עַ֙ אִמְרֵי־אֵ֔ל
the oracle of one who hears the words of God,
וְיֹדֵ֖עַ דַּ֣עַת עֶלְי֑וֹן
and knows the knowledge of the Most High,
מַחֲזֵ֤ה שַׁדַּי֙ יֶֽחֱזֶ֔ה
who sees the vision of the Almighty,
נֹפֵ֖ל וּגְל֥וּי עֵינָֽיִם׃
who falls down, but with his eyes uncovered:
אֶרְאֶ֙נּוּ֙ וְלֹ֣א עַתָּ֔ה
I see him, but not now;
אֲשׁוּרֶ֖נּוּ וְלֹ֣א קָר֑וֹב
I behold him, but not near--
דָּרַ֙ךְ כּוֹכָ֜ב מִֽיַּעֲקֹ֗ב
a star shall come out of Jacob,
וְקָ֥ם שֵׁ֙בֶט֙ מִיִּשְׂרָאֵ֔ל
and a scepter shall rise out of Israel;
וּמָחַץ֙ פַּאֲתֵ֣י מוֹאָ֔ב
it shall crush the borderlands of Moab,
וְקַרְקַ֖ר כָּל־בְּנֵי־שֵֽׁת׃
and the territory of all the
Shethites
.Slide17
Numeri 24:24
וַיִּשָּׂ֥א מְשָׁל֖וֹ
Again he uttered his oracle,
וַיֹּאמַ֑ר
saying:
א֕וֹי מִ֥י יִחְיֶ֖ה מִשֻּׂמ֥וֹ אֵֽל׃
“Alas, who shall live when God does this?
וְצִים֙ מִיַּ֣ד כִּתִּ֔ים
But ships shall come from
Kittim
וְעִנּ֥וּ אַשּׁ֖וּר
and shall afflict
Asshur
וְעִנּוּ־עֵ֑בֶר
and
Eber
;
וְגַם־ה֖וּא עֲדֵ֥י אֹבֵֽד׃
and he also shall perish forever."Slide18
Daniel 11:29-30
nrsv
mt
29
"At the time appointed he shall return
לַמּוֹעֵ֥ד יָשׁ֖וּב
29
and come into the south,
וּבָ֣א בַנֶּ֑גֶב
but this time it shall not be as it was before.
וְלֹֽא־תִהְיֶ֥ה כָרִאשֹׁנָ֖ה וְכָאַחֲרֹנָֽה׃
30
For ships of
Kittim
shall come against him,
וּבָ֙אוּ ב֜וֹ צִיִּ֤ים כִּתִּים֙
30
and he shall lose heart
וְנִכְאָ֔ה
and withdraw.
וְשָׁ֛ב
He shall be enraged
וְזָעַ֥ם עַל־בְּרִֽית־ק֖וֹדֶשׁ
and take action against the holy covenant.
וְעָשָׂ֑ה
He shall turn back
וְשָׁ֣ב
and pay heed to those who forsake the holy covenant.
וְיָבֵ֔ן עַל־עֹזְבֵ֖י בְּרִ֥ית קֹֽדֶשׁ׃
Slide19
eeuw
jaar
politiek
Bijbelse
gesch
Literatuur/teksten
10
1000
Koninkrijkjes
David/Salomo
Oudste psalmen?
8
Opkomst
Assyrië
Amos,
Hosea, Jesaja, oudste delen Genesis-2 Koningen?
722
Val Samaria
Hizkia
Jesaja, Micha
7
667
Esarhaddon
Manasse
Redactie
Deuteronomium?
622
Opkomst (nieuw) Babylonische rijkJosiaDeuteronomistische geschriften6597NebuchadnezzarEzechiël, JeremiaEzechiël, Jeremia586
verwoesting tempel
Klaagliederen
539
Cyrus; Perzen
einde ballingschap
Jesaja
40-55? Haggai-
Zacharja
5
500
Darius
Priesterlijke
teksten? Ezra
4
331
Alexander
Kronieken?
3
Hellenistische
tijd
Griekse
vertaling
2
167
Antiochus
IV
Daniël
1
Romeinen
Makkabeeën
1-2
Makk
,
Qumran
1 na
Keizerrijk
Eerste
Christenen
NT
2
Joodse opstanden
3Slide20
Christian translations of Num 24:17:
Peshitta and Vulgate
ܚܙܝܬܗ
ܘܠܐ
ܡܢ
ܟܕܘ܂
ܘܚܿܪܬܗ
ܘܠܐ
ܗܘܐ
ܩܪܝܒI see him, but not now; I behold him, but not near--
܂
ܢܕܢܚ
ܟܘܟܒܐ
ܡܢ
ܝܥܩܘܒ
a star shall come out of Jacob,
܂ ܘܢܩܘܡ ܪܫܐ ܡܢ ܐܝܣܪܝܠand a leader shall rise out of Israel;.܂ ܘܢܘܒܕ ܠܓܢܒܪ̈
ܐ
ܕܡܘܐܒ
he shall
defeat
the
mighty
of Moab,
܂
ܘܢܫܥܒܕ
ܠܟܠܗܘܢ
ܒܢ
̈
ܝ
ܫܝܬ܂
and
subject the children of Seth
videbo
eum
sed
non
modo
I shall see him, but not soon
intuebor
illum
sed
non
prope
I shall behold him, but not near
orietur
stella
ex Jacob
a star shall come out of Jacob,
et
consurget virga
de Israhel
and a
shoot
shall rise out of Israel;.
et percutiet duces Moab
he shall pierce the leaders of Moab,
vastabitque omnes filios Seth
and crush the children of SethSlide21
Interpretatie van Num
24 in 1QM xi:1-11
1
Maar de strijd is van U (1 Sam 17:47b)! Door de macht van uw hand worden lijken verpletterd, zodat niemand hen begroef. Goliath, de
Gattiet
, een dappere krijgsman,
2
hebt Gij overgeleverd in de hand van David, uw knecht, want hij vertrouwde op uw grote naam, en niet op zwaard en speer (1 Sam 17) ...
5
Niet onze macht en de sterkte van onze handen hebben kracht geoefend, maar (het is geschied) door uw macht en het vermogen van uw grote kracht, zo[als] Gij
6
ons sedert eerlang hebt aangekondigd: ‘Een ster gaat op uit Jakob, een scepter rijst op uit Israël, en verbrijzelt de slapen van
Moab
en verplettert alle zonen van Set. ....
11Sedert eerlang hebt Gij [ons] doen ho[ren de vastgestelde t]ijd van de kracht uwer hand tegen de Kittieten met de woorden: ‘Assur zal vallen door het zwaard van wie geen man is, en het zwaard van 12wie geen mens is, zal het verslinden’ (Jes 31:8).Slide22
Ancient Jewish interpretations of Num 24:
JosephusFlavius Josephus was a Jewish priest and Pharisee who took part in the first Jewish Revolt against Rome (66-70
ce
). When he saw that the Jewish revolt was unsuccessful and that inner-Jewish strives undermined the rebellion, he changed sides and defected to the Romans. He applied the star prophecy in a very special way (which turned out to e very successful for him):
Josephus, Jewish War 6.312-313
τὸ δ
’
ἐπᾶραν αὐτοὺς μάλιστα πρὸς τὸν πόλεμον ἦν χρησμὸς ἀμφίβολος ὁμοίως ἐν τοῖς ἱεροῖς εὑρημένος γράμμασιν
,
ὡς κατὰ τὸν καιρὸν ἐκεῖνον ἀπὸ τῆς χώρας αὐτῶν τις ἄρξει τῆς οἰκουμένης
.
τοῦθ
’
οἱ μὲν ὡς οἰκεῖον ἐξέλαβον καὶ πολλοὶ τῶν σοφῶν ἐπλανήθησαν περὶ τὴν κρίσιν
,
ἐδήλου δ
’ ἄρα τὴν Οὐεσπασιανοῦ τὸ λόγιον ἡγεμονίαν ἀποδειχθέντος ἐπὶ Ἰουδαίας αὐτοκράτορος.But now, what did the most elevate them in undertaking this war, was an ambiguous oracle that was also found in their sacred writings, how," about that time, one from their country should become governor of the habitable earth." The Jews took this prediction to belong to themselves in particular, and many of the wise men were thereby deceived in their determination. Now this oracle certainly denoted the government of Vespasian, who was appointed emperor in Judea.Slide23
Bar Kochba opstand (132-135 na Chr.)
Rabbi Simeon
bar
Yobai
leerde: “
Akiva
, mijn meester (50-135
n.Chr
.) leerde, “Een ster komt voort uit Jacob” (
Num
24:17) in de zin van: “
Koziba
komt voort uit Jacob.” Toen
Akiva
bar
Koziba zag, zei hij: “Dit is de koning Messias!” Rabbi Yochanan bar Torta zei tegen hem: “Akiva, gras zal uit jouw wangen groeien, maar de zoon van David zal dan nog niet gekomen zijn. Rabbi Yochanan zei: Op bevel van
Hadrianus, doodden ze 800.000 man in Betar .תני ר' שמעון בן יוחי עקיבה ר' היה דורש (במדבר כד) דרך כוכב מיעקב דרך כוזבא מיעקב. ר' עקיבה כד הוה חמי בר כוזבה הוה אמר דין הוא מלכא משיחא א"ל ר' יוחנן בן תורתא עקיבה יעלו עשבים בלחייך ועדיין בן דוד לא יבא. א"ר יוחנן קול אדריינוס קיסר הורג בביתר שמונים אלף ריבוא. Slide24
Messiaanse gestalten in de eerste
eeuwFlavius Josephus (ca. 37-ca. 100 na Chr.):
Een Samaritaan tijdens Pilatus’
prefectschap
(
Ant.Jud
. 18:85-87)
Theudas
tijdens
Fadus
’
procuratorschap
(
Ant.Jud
. 20:97-98 cf. Hand 5:36)
Een Egyptenaar tijdens Felix’ procuratorschap (Bell.Jud. 2:261-263; Ant.Jud
. 20:169-171)Tekenprofeten t.t.v. Felix (Bell.Jud. 2:258-269) en aan het einde van de opstand in 70 (Bell.jud
. 6:283-288)
Anonieme
profeet tijdens
Festus
’
procuratorschap
, ca.60-62 na Chr. (
Ant.Jud
. 20:188)
Menachem
tijdens Joodse opstand in 66 na Chr. (Bell.Jud. 2:433-448)Simon bar Giora tijdens de Joodse opstand in 69-70 na Chr. (Bell. Jud. 4:510; 7:26-32)Vespasianus (Bell.Jud. 6:312-313; cf. Suetonius, Vespasianus 4:5; Tacitus, Hist. 5:13).Slide25
Jewish Messiah
Claimants (na Bar Kochba)
Lucas (115 na Chr.) leider van de joodse
Kitos
opstand in
E
gypte
Mozes van Kreta (ca. 440-470 na Chr.)
Izaäk ben Jacob
Obadiah
Abu Isa al-
Isfahani
(744-750 na Chr.): opstand Perzië
Yudghan
al
Raï (na 750 na Chr.); diens leerling; stichter sekteSerene (na 750 na Chr.)Mozes al-Dar’i (ca. 1127; kruistochten)David al-Roï
(ca. 1160; Kurdistan)Abraham ben Samuel Abulafia (1240-1291; Kabbalist)Nissim ben Abraham (a. 1295, Avila)Mozes
Botarel
van
Cisneros
(ca. 1413)
Asher
Lämmlein
,
Asjer
Kai (Venetië, ca. 1502)Slide26
Wikipedia: Jewish
Messiah Claimants
Isaäc
Luria
(1534-1573;
Sefat
, Israël, grootste Kabbalist)
Chaïm
Vital
(1543-1620; Alchemist, volgeling van
Luria
)
Shabbatai
Zvi (1665); leider van de grootste joodse-messiaanse beweging uit de Moderne tijd en wist Joden uit heel Europa te mobiliseren; werd evenwel door de Ottomanen gedwongen tot bekering; heeft nog steeds volgelingen in Turkije.Mordechai Mokia (1650-1729) opvolger van Zvi geëindigd in PolenJacob Querido (1690)
SabbateërMiguel Cardoso (1630-1706) SabbateërSlide27
Jesaja 7
1 Yn ’e dagen fan kening Achaz
fan
Juda
,
soan
fan
Jotam
,
soan
fan
Oezzia
,
sette
kening Resin fan Aram mei kening Pêkach fan Israel, soan fan Remalja, op Jeruzalem ta om dêr de striid tsjin oan te gean. Mar hy koe der neat tsjin
begjinne. 2 Doe’t Davids hûs trochdien waard: De Arameeërs binne op Efraïm delstrutsen, doe trille de
kening
en
syn
folk
it
hert,
sa’t
de
beammen
fan ’e
bosk trilje yn ’e wyn. 3 Mar de Heare sei tsjin Jesaja: ... 7b. Dat giet net troch, dat sil net wêze. 8-9 Al is Damaskus de haadstêd fan Aram en Resin haad fan Damaskus, al is Samaria de haadstêd fan Efraïm en de soan fan Remalia haad fan Samaria, it duorret gjin fiifensechstich jier mear, dan is it dien mei Efraïm en is it as folk wei. ... 14
Dan
sil
de
Heare
jim
út
Himsels
in teken
jaan
:
Sjoch
, de
jonkfrou
(
ע
למה
-παρθένος) is yn ferwachting, hja sil in soan krije en him de namme jaan: Immanûel – Mei ús is God. 15 Molkenbrij en hunich sil er te iten krije; oant er sa wiis is, dat er it ferkearde fersmyt en it goede kiest. Slide28
Een vertaalfoutje met wereldwijde gevolgen?
28
Jesaja 7:14 > Mattheüs 1:23
הנה
ה
ע
למה
הרה וילדת ב
ן
וקר
א
ת שׁמו
ע
מנו
א
ל
“Zie de
jonge vrouw
zal zwanger zijn en een zoon baren en zal hem de naam
Immanuël
geven.”
ἰδοὺ ἡ
παρθένος
ἐν γαστρὶ ἕξει καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσουσιν τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ “Zie de maagd zal zwanger zijn en een zoon baren, en men zal hem de naam Immanuël geven.”Slide29
Celsus (Gr. Filosoof, ca.170 n.C.), De ware leer
29Slide30
Tiberius Iulus
Abdes Panthera (22 v.C. – 40 na C.)
30Slide31
Justinus martelaar (ca. 100-165 na Chr.)
31Slide32
Isis-cultus
32
Exclamatie bij zonnewendefeest
(25 december):
ἡ
παρθένος ἡ ἐν γαστρὶ ἔχουσα
καὶ
συλλαμβάνουσα
καί
τίκτουσα
υἱ
ό
ν
de
parthenos
is zwanger,
d
raagt en
baart een zoon
(bron:
Hippolytus
van
Rome [170-235
na Chr
.]
Weerlegging van alle ketterijen
5.8.45)Slide33
Het orakel van de Pottenbakker
33
3. De Griekse vertaling van Jesaja 7 in contextSlide34
Egyptisch
Orakel van het sprekende lam (Perzische tijd)
Griekse vertaling Orakel van de pottenbakker
(Griekse tijd)
Degene die gehaat is bij alle mensen komt uit Syrië en zal twee jaar heersen maar die is niet van ons
Assyrische koning
Esarhaddon
die Egypte veroverde en daar 2 jaar heerste (671-690 v.C.)
Syrische koning
antiochus
IV
Epiphanes
die 2 jaar regeerde over Egypte (170-168 v.C.) en daarna de tempel
in Jeruzalem liet plunderen (167 v.C.)
Degene die wel van ons is zal 55 jaar heersen
Farao
Nectanebo I (ca. 664-610 v.C.)De Grieks-Ptolemese koning Ptolemeus VII Euegetes II (170-116 v.C.)Slide35
Demotisch
orakel van de priester Hor (168-159 v. Chr.)
35
Een
memorandum voor de priesters van Hor, de schrijver, een man van Pi-
Toth
in het gewest van
Sebennytos
(...).
Het
gebeurde in jaar 21,
... dat
ik
Heliopolis
was
(...). Mij
werd verteld in een droom het volgende: Isis de grote godin in Egypte en het land Syrië loopt met het gezicht gericht naar het water van de Syrische
zee. (...)
Ze
zegt: Alexandrië is veilig tegenover de vijand. Farao regeert het samen met zijn broers.
(...)
Het
bewijs hiervoor: de koningin
zal
een zoon baren.Slide36
eeuw
jaar
politiek
Bijbelse
gesch
Literatuur/teksten
18
1750
Hammurabi
Abraham?
Babylonische
wetten , mythen
14
1350
Echnaton
; begin IJzertijdMozes?Kanaänitische mythen (
Ugarit)131200onrust, FilistijnenUittocht?
10
1000
Koninkrijkjes
David/Salomo
Oudste psalmen?
8
Opkomst
Assyrië
Amos,
Hosea, Jesaja, oudste delen Genesis-2 Koningen?
722Val SamariaHizkiaJesaja, Micha
7
667
Esarhaddon
Manasse
Redactie
Deuteronomium?
622
Opkomst (nieuw)
Babylonische rijk
Josia
Deuteronomistische
geschriften
6
597
Nebuchadnezzar
Ezechiël, Jeremia
Ezechiël, Jeremia
586
verwoesting tempel
Klaagliederen
539
Cyrus; Perzen
einde ballingschap
Jesaja
40-55? Haggai-
Zacharja
5
500
Darius
Priesterlijke
teksten? Ezra
4
331
Alexander
Kronieken?
3
Hellenistische
tijd
Griekse
vertaling
2
167
Antiochus
IV
Daniël
Makkabeeën
1-2
Makk
,
QumranSlide37
Jesaja-Worte in der Josiazeit (Barth)
JosiaWas koning uit het geslacht van David
Als achtjarig kind op de troon (2 Kon 22:1)
Kon regeren in een tijd dat de Assyrische legers zich moesten teugtrekken op kernland
Kon daardoor profiteren van de rijkdommen die de Assyriërs noodgedwongen achterlieten
Kon ook openliggend gebied annexeren
Stelde een cultusreformatie in
JesajaSlide38
Jesaja-Worte in der Josiazeit (Barth)
Josia (2 Kon 22-23)
Was koning uit het geslacht van David
Als achtjarig kind op de troon (2 Kon 22:1)
Kon regeren in een tijd dat de Assyrische legers zich moesten teugtrekken op kernland
Kon daardoor profiteren van de rijkdommen die de
Assyriërs
noodgedwongen achterlieten
Kon ook openliggend gebied annexeren
Stelde een cultusreformatie in
Vgl. Hermann Barth,
Die Jesaja-
Worte
in der
Josiazeit
. Israel und Assur als Thema
einer produktiven Neuinterpretation der Jesajaüberlieferung (WMANT 48; Neukirchen-Vluyn, 1977).
Jesaja (Jes 9:1-6, 11:1-10, 32) > teksten spreken van een vrede-vorst (Jes 9:5), een telg uit de stronk van Isaï (Jes 11:1), een koning die rechtvaardig heerst (Jes 32:1), maar nergens
messias
wordt genoemd! Kenmerken:
Davids troon; Telg van Isaï (Jes 11:1, 10)
“kind ons geboren, zon ons gegeven”
Profetiën steeds na passages over herstel van Asyrische veroveringen (Jes 8:23b; 10:5-34; 31:8-9)
Aftocht van Assyrië (stampende laarzen) geschiedt op wonderlijke wijze (Jes 31:8-9)
Koningschap heeft paradijselijke dimensies (Jes 11:6-9, 32:1-8)Slide39
Jesaja:
opbouw en formatie
734-700
Assyrische
expansie
Historische
Jesaja
Proto
-Jesaja
1,
2:6-22, 3-4; 5; 6-8:23; 9:7-10:32; 14-23; 27; 28-32
Straf over
Juda
(maar tijdelijk)
701?
36-39 (cf. 2 Kon 24-25)
Zion
onaan-tastbaar
620?
Ondergang
Assyrië
Josia
-redactie
8:23b-9:6; 11-12; 14:24-27; 30:27-33
Messianis-me
587
Val
Jeru-zalem
en
Babylonischeballingschap
520?
Perzische tijd Cyrus,
Darius
Deutero
-Jesaja
(34-35) 40-55 (60-62)
Terugkeer naar
Zion
450?
Artaxerxes
,
Ezra, Neh.
Trito
-Jesaja
56-66
Cultusge-meenschapSlide40
De profetie van de lijdende knecht in Jes 40-55
Tekst
Profetie
over de knecht
Parallel in leven van Jezus
Waarnaar
verwijst de profetie in
DtJes
?
Jes
41:8-16
Uitverkiezing; verslaan van vijanden
? Doop in de Jordaan?
---
Dienaar=Jakob-Israël
Jes 42:1-4
Schreeuwt niet; gekrookte rietZwijgen bij verhoorNog steeds Jakob-Israël?Jes 44:1-5
Uitgieten
van de geest
? Doop in de Jordaan?
Mijn dienaar=Jakob
Jes
44:24-45:7
Heilsorakel over Cyrus=bevrijder
---
Cyrus
=Messias; dienaar=Jakob-Isr.
Jes 49:1-7Terugkeer uit ballingschap--- (stuurt discipelen naar volken)Israël=dienaar, maar ook object! (vs 5-6)Jes 50:4-9 ?Rug blootgesteld voor folteraarsZweepslagen Babylonische ballingschap?Slide41
De profetie van de lijdende knecht
Profetie
over de knecht
Parallel in leven van Jezus
Waarnaar
verwijst de prof in
DtJes
?
52:13
Ja, mijn
dienaar zal slagen, hij zal groots zijn, hoog verheven in aanzien
52:14
Zoals hij velen deed huiveren – zo gruwelijk, zo onmenselijk was zijn aanblik, zijn uiterlijk had niets meer
van een mens-,
52:15
Zo zal hij veel volken opschrikken,
En koningen zullen sprakeloos staan.En zij aan wie niets was verteld, zullen zien,Zij die niets hadden gehoord, zullen begrijpen.
53:1
Wie kan geloven wat wij hebben gehoord?
Aan wie is de macht van de Heer geopenbaard?
53:2
Als een loot schoot hij
op onder Gods ogen,
Als een wortel die uitloopt in
dorre
grond.
Onopvallend was zijn uiterlijk
Hij miste iedere schoonheid.Zijn aanblik kon ons niet bekorenWas Jezus ugly?Slide42
De profetie van de lijdende knecht
Profetie
over de knecht
Parallel in leven van Jezus
Waarnaar
verwijst de prof in
DtJes
?
53:3
Hij werd veracht, door mensen gemeden,
Hij was een man die het lijden kende
En
met ziekte vertrouwd was,
Een man die zijn gelaat voor ons verborg,
Veracht, door ons verguisd en geminacht
Ziekte?? Wie zijn wij?Beeldspaak voor
balling-schap?Wij=Israël? Andere volken?53:4Maar hij was het die onze ziekten droeg,Die ons lijden op zich nam.
Wij echter zagen hem als een verstoteling,
Door God geslagen en vernederd
Verzoenend lijden van Jezus door
kruisdood
Metafoor voor onterechte straf (ballingschap) van Israël.
53:5
Om onze zonden
werd hij doorboord,
Om onze wandaden gebroken.
Voor ons welzijn werd hij getuchtigd,
Zijn striemen brachten ons genezing53:6Wij dwaalden rond als schapen,Ieder zocht zijn weg;Maar de wandaden van ons allenLiet de Heer op hem neerkomenSlide43
Deutero
-Jesaja (Jes
40-55
) Lijdende Knecht = Jezus
vs
Jes
52:13-53:12
Jezus
52:13
Ja, mijn dienaar zal slagen,
hij zal groots zijn, hoog verheven in aanzien.
Verheven
aan het kruis?
52:14
Zoals hij velen deed huiveren
– zo gruwelijk, zo onmenselijk was zijn aanblik, zijn uiterlijk had niets meer van een mens –,
Was Jezus wanstaltig?
52:15
zo zal hij veel volken opschrikken,
en koningen zullen sprakeloos staan.
En zij aan wie niets was verteld, zullen zien,
zij die niets hadden gehoord, zullen begrijpen.
Welke koningen?
Herodes
?
53:1
Wie kan geloven wat wij hebben gehoord? Aan wie is de macht van de Heer geopenbaard?53:2Als een loot schoot hij op onder Gods ogen, als een wortel die uitloopt in dorre grond. Onopvallend was zijn uiterlijk, hij miste iedere schoonheid, zijn aanblik kon ons niet bekoren.Onmisken- baar meta-forisch; was Jezus lelijk?Slide44
5.
Deutero-Jesaja (Jes
40-55)
53:3
Hij werd veracht, door mensen gemeden,
hij was een man die het lijden kende
en met ziekte vertrouwd was
een man die zijn gelaat voor ons verborg,
veracht, door ons verguisd en geminacht
Werd Jezus gemeden?
Was
Jezus ziek?
53:4
Maar hij was het die onze ziekten droeg,
die ons lijden op zich nam.
Wij echter zagen hem als een verstoteling,
door God geslagen en vernederd.Ziekte?
Plaatsver-vangend
lijden van Jezus
53:5
Om onze zonden werd hij doorboord,
om onze wandaden gebroken.
Voor ons welzijn werd hij getuchtigd,
zijn striemen brachten ons genezing.
Speer in zijde
Jezus gebroken
Via
dolorosa53:6Wij dwaalden rond als schapen, ieder zocht zijn eigen weg; maar de wandaden van ons allen liet de Heer op hem neerkomen. Zijn de “wij” de discipelen?53:7Hij werd mishandeld, maar verzette zich niet en deed zijn mond niet open. Als een schaap dat naar de slacht wordt geleid, als een ooi die stil is bij haar scheerders deed hij zijn mond niet open. Zwijgen van Jezus in het sanhedrin? Bij Pilatus?Slide45
5.
Deutero-Jesaja (Jes
40-55)
53:8
Door een onrechtvaardig vonnis werd hij weggenomen.
Wie van zijn tijdgenoten heeft er oog voor gehad?
Hij werd verbannen uit het land der levenden,
om de zonden van mijn volk werd hij geslagen.
53:9
Hij kreeg een graf bij misdadigers,
zijn laatste rustplaats was bij de rijken;
toch had hij nooit enig onrecht begaan,
nooit bedrieglijke taal gesproken
53:10
Maar de HEER wilde hem breken, hij maakte hem ziek.
Hij offerde zijn leven voor hun schuld,
om zijn nageslacht te zien en lang te leven.
En door zijn toedoen slaagde wat de HEER wilde.
53:11
Na het lijden dat hij moest doorstaan,
zag hij het licht en werd met kennis verzadigd.
Mijn rechtvaardige dienaar verschaft velen recht,
hij neemt hun wandaden op zich
53:12
Daarom ken ik hem een plaats toe onder velen
en zal hij met machtigen delen in de buit,
omdat hij zijn leven prijsgaf aan de dood
en zich tot de zondaars liet rekenen. Hij droeg echter de schuld van velen en nam het voor zondaars op.Slide46
Samenvattend
Eerste Christenen zagen Jezus als uiteindelijke messias, een titel die voorheen voor koningen en hogepriesters was gereserveerd, m.n. in polemiek tegen Romeinse overheersers (Pilatus)
Ze baseerden zich op een actualiserende interpretatie van oude Hebreeuwse orakels uit de Assyrische
(8
ste
-7
de
eeuw v.C.) en Babylonische perioden (6
de
eeuw v.C.) én de herinterpretaties daarvan in de Perzische (5
de
-4
de
eeuw v.C.) en Griekse perioden (3
de-2de eeuw v.C.)Num 24 (zelf al een Judese herinterpretatie van een Aramese ziener uit c. 850 v.C.) > Davidische dynastie > Dan 9-11: hogepriester Onias III (ca. 170 v.C.); Qumran teksten: hemelse figuur; Josephus: keizer Vespasianus
(70 n.C.); rabbi Aqiva: Bar Kochba (134 n.C.); Christenen: Jezus enz. Jes 7: koning Hizkia
als zuigeling van de jonge vrouw van koning
Achaz
(730 v.C.) > Jezus als zoon van de maagd Maria
Jes
9: koning
Josia
(620 v.C.) > Jezus als vredevorst
Jes
53: metafoor voor Israël in ballingschap > Jezus als lijdende knecht
Qumranteksten
: Leraar der Gerechtigheid (= lijdende hogepriester?)Slide47
Terug naar de beginvraag: Wat is waarheid?
Wie was er nu eigenlijk koning volgend Joh 18:31?Waren de oudtestamentische profetieën werkelijk geschreven met het oog op Jezus van Nazareth? Of moeten we een post-modern
antwoord veronderstellen op deze vragen en iedereen z’n eigen waarheid gunnen?Slide48
Post-moderne waarheid
Is dan alles mogelijk? Is elke interpretatie ook “waar”?Slide49
Post-moderne waarheid
Is dan alles mogelijk? Is elke interpretatie ook “waar”?Slide50
Een schitterend licht – Hannah van Daam
Buiten laat de herfstnevel
de wereld verdwijnen,
binnen buigen we ons over het boek.
Duizenden jaren verhalen
over het begin van de aarde,
over God, goden,
Ik ben die ik ben.
Steeds weer verraad,
Steeds weer vertrappen paarden het land
Visioenen botsen op beelden.
Een profeet spreekt: Immanuel Slide51
Een schitterend licht – Hannah van Daam
Stem en tegenstem,
als een koraal van Bach.
Voortdurende vertelling,
vertaling, eender en anders,
als de lage zon
de verdorde koppen van de kleine clematis
omtovert tot een woud van wijzen.
De kastanje valt,
de bolster barst,
de vrucht rolt
in open aarde.
Voor een volk dat ronddoolt in duisternis
Een schitterend licht. Slide52