/
Lulik: Valor Núkleu Timoroan nian Lulik: Valor Núkleu Timoroan nian

Lulik: Valor Núkleu Timoroan nian - PowerPoint Presentation

freakapple
freakapple . @freakapple
Follow
344 views
Uploaded On 2020-10-06

Lulik: Valor Núkleu Timoroan nian - PPT Presentation

Josh Trindade Aprezenta iha Universidade da Paz Dili 15 de Maiu 2018 Outline Introdusaun Saida Mak Lulik Lulik no Kozmolojia Timoroan Nian Lulik no Simbolizmu Timor Nian Lulik no Sistema Fiar Tradisionál ID: 813098

iha lulik timor nian lulik iha nian timor sira nia moris timoroan mundu ida

Share:

Link:

Embed:

Download Presentation from below link

Download The PPT/PDF document "Lulik: Valor Núkleu Timoroan nian" is the property of its rightful owner. Permission is granted to download and print the materials on this web site for personal, non-commercial use only, and to display it on your personal computer provided you do not modify the materials and that you retain all copyright notices contained in the materials. By downloading content from our website, you accept the terms of this agreement.


Presentation Transcript

Slide1

Lulik: Valor Núkleu Timoroan nian

Josh Trindade

Aprezenta iha Universidade da Paz

Dili

, 15

de Maiu 2018

Slide2

Outline

Introdusaun Saida Mak LulikLulik no Kozmolojia Timoroan NianLulik no Simbolizmu Timor

Nian

Lulik no Sistema Fiar Tradisionál

Lulik iha Moris Loroloron

Lulik no Podér Esterna Sira

Lulik iha Tempu Agora

Konkluzaun

Slide3

Introdusaun

Rai Lulik, Foho Lulik, Uma Lulik, Amu Lulik, Na’i LulikLulik sei influensia moris Timoroan nia loroloronKolonialista sira wainhira

sira mai okupa rai Timor dehan Lulik hanesan sasán atrazadu ou

terbelakang

/

ketinggalan

zaman

Lulik nu’udar filozofia moris Timoroan nia, hetan opresaun oioin

Slide4

Saida Mak Lulik?

Mai husi liafuan Tetun Terik: katak sagradu, proibidu/labele.Iha lian seluk; Makasae =

gi

phalun

, Naueti/Mambae:

luli

, Bunak =

Tei

, Fataluku =

Po

Lulik mak filozofia moris Timoroan nian, ne'ebé regula relasaun entre ema ho entidade divinu no espíritu sira, ema ho ema no ema ho natureza.

Objetivu husi Lulik maka hodi kria no mantein dame no hakmatek iha sosiedade nia laran.

Iha lulik nia laran, iha:

Maromak nu'udar kria na’in (entidade divinu)

Hun no rohan husi moris

Espíritu sira husi sira ne'ebé fila ona ba mundu seluk

Lei no bandu sagradu sira ne'ebé sai padraun moral, inklui sansaun sira bainhira ema ruma kontra lei no bandu sira ne’e.

Lulik maka nu’udar valor núkleu Timoroan nian, tanba regra no valor hotu-hotu hotu sai husi nia

Slide5

Lulik iha kozmolojia Timor nian bazeia ba konseitu dualizmu, tanba sosiedade Timor-Leste

tradisionálmente konsidera hanesan sosiedade dualistiku. Konseitu dualistiku maka konseitu ida ne'ebé fiar katak iha moris, iha buat rua ne'ebé hamriik iha opozisaun ba malu maibé sempre kompleta malu hodi fó balansu ba malu atu mantein armonia.

Nu'udár ezemplu, iha Timor ita iha

fetosaun – umane, maun – alin, laran – li’ur, rai na’in – la'o rai, hun – rohan, belak – kaebauk, aman (

maskulinu

) – inan (femininu), nonook – barullu, ativu – pasivu, moruk – midar,

manas – malirin

,

nsst.

Lulik no Kozmolojia Timoroan Nian

Slide6

Lulik no Kozmolojia Timoroan Nian

Slide7

Lulik no Kozmolojia Timoroan Nian

Diagrama Lulik

Mundu real/fiskál/material (Maskulinu)-Kaebauk

Mundu konsetuál/

ispiritual

(femininu)-Belak

Slide8

Lulik no Kozmolojia Timoroan Nian

Diagrama Lulik

Slide9

Lulik no Simbolizmu Timor Nian

Uma Lulik

Borusoba

, Babulo, Uatolari, Viqueque

Slide10

Lulik no Simbolizmu Timor Nian

Uma Lulik Mota Ulun,

Liquica

Slide11

Lulik no Simbolizmu Timor Nian

Uma Lulik Tokodede,

Liquica

Slide12

Lulik no Simbolizmu Timor Nian

Uma Lulik Mau Ulo, Aitutu (Ainaro district)

Photo: David Palazon

Uma Lulik Fad Locar nia odamatan

Photo: David Palazon

Slide13

Lulik no Simbolizmu Timor Nian

Slide14

Lulik, Kozmolojia no Simbolizmu

Dikur/karau Dikur/

Kaibauk

(

Kor

Metan)

Manu, Fulan, Susun, Belak

(

Kor

Matak)

Fitun

(

Kor

Mutin)

Slide15

Uma Lulik no Kozmolojia

Timoroan Nian

Slide16

Lulik no Sistema Fiar Tradisionál

“Kolesaun estátua ida, rai ho kuidadu iha

kaixa ai nia laran, subar iha fatin segredu

ida iha uma laran iha kapitál Timor-Leste nia, Dili. Estátua furak ne’e feto ida ho ninia órgaun seksuál hatudu momoos. Antes invazaun Indonézia, estátua sira ne’e rai iha sira nia fatin espesiál iha foho lulik nia leten no iha uma lulik nia laran, no Timor Oan revere/adora sira nu’udar symbol husi fertilidade no kontinuasaun husi jerasaun iha knua ida ou klan” (

Cristalis

ho Scott 2005)

Figura feto (Maromak)

símbolu fertilidade

Slide17

Lulik no Sistema Fiar Tradisionál

David Hicks (1984): maternal religion, the role of women in

Tetum

myth and ritual

;

ne'ebé estuda kona ba sistema fiar Tetun Terik nian:

konfirma figura femininu (feto/inan) ida iha Timoroan nian sistema fiar.

Timoroan nian mitu (myth) no ritual halai ba halai mai kona ba dualizmu no polaridade femininu/

maskulinu

.

Ema Tetun Terik sira, fiar tradisionál nian esplika katak ita ema orijinalmente sa'e hosi kuak rua ka “vajina‟ ho naran

Mahuma

no

Leki Bui

uza tali lulik hodi sa'e mai.

Ema Tetun Terik iha Viqueque fahe sira nia mundu ba oin rua, mundu okos/nakukun no mundu leten/naroman ne'ebé mundu rua ne'e liga ba malu liu hosi “vajina‟.

Feto mak domina iha mundu okos/nakukun (mundu materna, sagradu, lulik) no mane domina mundu leten/naroman (mundu paternal, sekulár).

Mundu rua ne'e tenke la'o hamutuk iha armonia nia laran, lae karik kiuk/maran (infertilidade), moras no mate sei kona ema.

Feto nia knar importante tebes iha relijiaun Timoroan nian.

Slide18

Lulik iha Moris Loroloron

Konseitu Jéneru no Pozisaun Feto Nian

Feto mak na’in ba

moris, feto mak kria-na'in, la'ós mane

Feto mak sentru ba moris, la'ós mane

Konseitu 'feto

maromak

Slide19

Lulik iha Moris Loroloron

Sistema Polítika

[…] sentru

ba governasaun tuir tradisaun Timor Oan nia mak autoridade no podér fahe malu. Ideia autoridade mak aas liu iha konseitu governasaun ne'ebé ida ne’e reprezenta unidade laran (

inner unity

);

simbolikamente

iha karakterístiku femininu, iha fatin de’it, nonook. Kontráriu ho ida ne’e, podér bele oioin no barak,

simbolikamente

maskulinu, ativu, barullu. Se de'it ou saida de’it mak iha podér, labele halo asaun bainhira laiha lisensa ou

rekuinhesementu

husi autoridade. Podér bele ko’alia hodi autoridade nia naran, maibé ida ne’e la signifika katak autoridade fó nia aan tomak ba nia. Bainhira laiha diferensa ba autoridade, podér ne'ebé forsa liu mos. bele lakon ninia aliansa. Maibé ho autoridade, sei iha balansu – iha podér ne'ebé oioin – ne'ebé repete no kompleta malu. Taba ne’e iha Timor iha variedade nivel ba delegasaun podér ne'ebé bele

cek

no fó balansu ba malu no maintain koerénsia hodi hasoru inimigu” (Fox

2008)

Slide20

Lulik iha Moris Loroloron

Sistema Polítika

Sistema polítiku tradisionál

Slide21

Lulik iha Moris Loroloron

Kastigu Lulik Nian

Kastigu sei hetan iha moris agora, la'ós bainhira mate ona.

La'ós de’it kona ema nabee kontra regra Lulik, maibé bele kona membru família seluk.

Kastigu bele hetan ohin, aban, semana oin, fulan oin, tinan oin ka tinan 10 oin mai.

Kastigu todan liu maka da’et to’o jerasaun dahituk ka oan no bei oan mate mohu.

Slide22

Lulik no Podér Esterna Sira

Igreja Katólika

Igreja empresta ona nosaun ‘Maromak’ husi sistema fiar tuir tradisaun Timor nian no sira muda ninia jéneru husi femininu ba maskulinu.

Igreja adapta konseitu ‘Maromak’ no

adopta

mos

títulu lulik ‘Maromak Oan’ husi ukun na’in

Wehali

nian nabee aas liu hodi refere ba Jesus Kristu.

Padre sira iha Igreja mós uza termus lulik ba sira nian an hanesan; Amu Lulik ou Na’i Lulik.

Igreja iha Lospalos

Slide23

Lulik no Podér Esterna Sira

Koloniál Portuguesa

Fahe Rota,

Bandeira,

Sapeo

no Livru ba Uma Lulik hotu iha Timor Laran Tomak

Establese

Relasaun

Fetosan

-Umane ho Timor Oan

Hemu Ran/Juramentu

Slide24

Lulik no Podér Esterna Sira

Okupasaun Indonézia

Indonesia ladún uza Lulik ba sira nia vantajen hanesan Igreja ou Koloniál Portuguese

Slide25

Lulik iha Tempu Agora

Lulik

Slide26

Lulik iha Tempu Agora

Nivel Lokál

Iha nivel lokál iha area rural iha Timor-Leste Lulik sei moris nafatin no maioria populasaun sei pratika nafatin iha sira nia moris loroloron

Iha nivel Suku, lei no regulamentu Lulik nia hanaran ‘bandu’ sei iha knar nabee importante tebes hodi resolve konflitu entre individual, família ou komunidade iha rai laran tomak

Slide27

Lulik iha Tempu Agora

Nivel Nasionál

Lider Timor Oan barak mak ta’uk ou moe atu admite katak Lulik ne’e iha duni

Instituisaun estadu Timor Leste ninia tuir vizaun Lulik ninia sei hanesan instituisaun external tanba relasaun diak entre entidade rua ne’e seidauk estabelese no estadu Timor Leste seidauk rekoñese no

adopta

valor Lulik iha ninia ezijénsia

Lulik iha nivel nasionál

Slide28

Konkluzaun

Lulik nu'udar valor fundamental Timor Oan nian tenke hetan rekoñesementu, suporta, no protesaun própriu no labele hare Lulik hanesan fali ameasa ida ba estadu maibé tenke hare ida ne’e hanesan rekursu ida hodi dezenvolve nasaun ne’e ba oin.

Atu kria dame ba tempu naruk iha Timor-Leste, estadu Timor-leste tenke rekoñese no hatama valor tradisionál balun nabee importante ba Timor Oan sira hanesan esplika ona iha leten.

Lulik nu'udár valor fundamental Timor Oan nian tenke inklui iha kurríkulu eskola atu nune’e jerasaun foun iha oportunidade atu prende sira nia valor rasik.

Slide29

Kontaktu no Informasaun Liután

Email: trindade.josh@gmail.com

Artigu sira no web link:

Lulik: The Core of Timorese Values (2012)

(

http://tlstudies.org/pdfs/TLSA%20Conf%202011/chp_58.pdf

)

Reconciling Conflicting Paradigms: an East Timorese Vision of an Ideal State (2008)-

https://

www.academia.edu/7450844/Reconciling_Conflicting_Paradigms_An_East_Timorese_Vision_of_an_Ideal_State

Rethinking Timorese Identity as a Peace Building Strategy: Lorosa'e-Loromonu Conflict from a Traditional Perspective (2007

)

http

://www.indopubs.com/Trindade_Castro_Rethinking_Timorese_Identity.pdf

Bele Google: “Josh Trindade”, “Josh Trindade Lulik”, “Josh Trindade East Timor”.

Blog:

http://karaudikur.blogspot.com

/

Academia:

https://independent.academia.edu/JoshTrindade1

Slide30

Matak-Malirin ba Ita hotu

Obrigado

Wa’in