Przypomnienie wiadomości - PowerPoint Presentation

Slide1

Przypomnienie wiadomości

z

mechaniki

Profil

płata

Charakterystyka

skrzydła

Siły

aerodynamiczne

Urządzenia

aerodynamiczne

Biegunowa

szybowca

Doskonałość i zasięg szybowca

Siły działające na szybowiec

Przeciągnięcie

Korkociąg

Stateczność i sterowność szybowca

Zjawiska

aeroelastyczne

Obciążenia

szybowca

Slide2

Przypomnienie niezbędnych wiadomości z

mechaniki

wektor, skalar

siła, cechy, dodawanie i odejmowanie, znajdowanie wektora wypadkowego

zasady Newtona

ruch prostoliniowy jednostajny i jednostajnie przyspieszony

ruch po okręgu – działanie sił i przyspieszeń

para sił: pojęcie, działanie, momenty sił względem osi

praca, moc, energia (jednostki)

przyciąganie

ziemskie

Slide3

WEKTOR I SKALAR

Slide4

WEKTOR - DZIAŁANIA

Slide5

DYNAMIKA – ZASADY NEWTONA

I - Jeśli na ciało nie działa żadna siła lub gdy siły działające równoważą się, to ciało pozostaje w spoczynku lub porusza się ruchem jednostajnym prostoliniowym.

II - Jeśli siły działające na ciało nie równoważą się, to ciało porusza się z przyspieszeniem wprost proporcjonalnym do siły wypadkowej, a odwrotnie proporcjonalnym do masy ciała.

III - Oddziaływania ciał są zawsze wzajemne. Siły wzajemnego oddziaływania dwóch ciał mają takie same wartości, taki sam kierunek, przeciwne zwroty i różne punkty przyłożenia

Slide6

CIAŁO SZTYWNE

Ciało sztywne w przestrzeni posiada

6-stopni swobody

Slide7

KINEMATYKA

Dział fizyki zajmujący się ruchem

Ruch – zmienność położenia w funkcji czasu

Prędkość – pierwsza pochodna drogi po czasie

Przyśpieszenie – pierwsza pochodna prędkości po czasie

(lub druga pochodna drogi po czasie)

Dla ruchu jednostajnie przyśpieszonego

Slide8

KINEMATYKA

Ruch obrotowy

Slide9

DYNAMIKA

Moment siły

r

M

o

F

Slide10

PRACA, MOC, ENERGIA

W=F*s

[

Nm=J

]

1N

1m

1N

1m

1N

1m

1s -> 1W

5s -> 0,2W

Energia potencjalna

E

p

=

mgh

Energia kinetyczna

E

k

=

mv

2

/2

Równoważnik energii i pracy

Rozpędzając ciało nadajemy mu energię kinetyczną

Wznosząc (oddalając) ciało nadajemy mu energię potencjalną

Slide11

PRZYCIĄGANIE GRAWITACYJNE

Dwa ciała przyciągają siłą wprost proporcjonalną do iloczynu ich mas i odwrotnie proporcjonalną do kwadratu odległości między nimi

Slide12

grubość profilu

cięciwa profilu

szkieletowa profilu

promień zaokrąglenia noska profilu

strzałka profilu kąt natarcia kąt zaklinowania płata

PROFIL PŁATA

Slide13

c – długość cięciwy profilu

g – grubość maksymalna (% c)

f – strzałka (%c)

Slide14

x

g

– odległość maksymalnej grubości od noska profilu

x

f

– odległość maksymalnej strzałki od noska profilu

r

a

– promień noska profilu

Slide15

α

– kąt natarcia skrzydła

Slide16

Slide17

i

w

-

kąt

zaklinowania płata

nośnego względem

osi kadłuba

Slide18

Charakterystyka

skrzydła

wydłużenie

cięciwa nasady

cięciwa końcówki

skrzydło trapezowe

zbieżność płata

różne obrysy skrzydeł (wpływ na wielkość oporu indukowanego) średnia cięciwa aerodynamiczna

Slide19

WYDŁUŻENIE

Dla skrzydła prostokątnego

 

b

l

Slide20

WYDŁUŻENIE

Trapez :

 

b

l

p

l

k

- średnia cięciwa

geometryczna

 

Slide21

WYDŁUŻENIE

Dowolny obrys:

S – powierzchnia skrzydła

 

b

S

 

Slide22

SKRZYDŁO TRAPEZOWE

b/2

l

p

l

k

Najczęściej wykorzystywany obrys płata

Zbieżność:

 

Slide23

ŚREDNIA CIĘCIWA

Średnia cięciwa geometryczna

 

WIELKOŚC W ZASADZIE NIE UŻYWANA W ANALIZACH AERODYNAMICZNYCH

ORAZ PRZY PROJEKTOWANIU PŁATOWCA

OKREŚLA CIĘCIWĘ RÓWNOWAŻNEGO PŁATA PROSTOKĄTNEGO 0 TYM SAMYM WYDŁUŻENIU I POWIERZCHNI

Slide24

ŚREDNIA CIĘCIWA

Średnia cięciwa aerodynamiczna SCA

l

k

l

p

SCA

 

 

Slide25

ŚREDNIA CIĘCIWA

ŚREDNIA CIĘCIWA AERODYNAMICZNA OKREŚLA CIĘCIWĘ ZASTĘPCZEGO SKRZYDŁA PROSTOKĄTNEGO, KTÓREGO WYPADKOWA SIŁ AERODYNAMICZNYCH

ZNAJDUJE SIĘ W TYM SAMYM MIEJSCU CO SKRZYDŁA ZASTĘPOWANEGO

~53%b/2

~83%l

p

SCA

 

Ogólnie:

Slide26

Siły

aerodynamiczne

prawo ciągłości strugi

równanie

Bernouliego

mechanizm powstawania siły nośnej, wzór

oderwanie strug

mechanizm powstawania siły oporu, wzór opór tarcia, opór kształtu, opór indukowany, opór interferencyjny współczynnik siły oporu i siły nośnej, ich zależność od kąta natarcia.

Slide27

PRAWO CIĄGŁOŚCI STRUGI

W zakresie prędkości poddźwiękowych powietrze

możemy uważać za ośrodek nieściśliwy => p

1

=p

2

S2

S1

 

 

=const

=>

 

Slide28

PRAWO BERNOULLIEGO

Energia kinetyczna

Energia potencjalna

 

Slide29

PRAWO BERNOULLIEGO

Siła

Praca

bo

przyrost energii potencjalnej i kinetycznej

odpowiednio:

 

Slide30

PRAWO BERNOULLIEGO

Praca=Energii więc:

to:

 

Slide31

PRAWO BERNOULLIEGO

 

To równanie jest prawdziwe dla dowolnego odcinka strugi zatem:

 

Dzielimy przez

, a skoro gęstość:

 

 

otrzymamy wreszcie



:

 

Slide32

PRAWO BERNOULLIEGO

Na ogół zmiana wysokości jest pomijalnie mała

wzór upraszcza nam się do postaci:

 

Co można wyrazić twierdzeniem, że :

SUMA CIŚNIENIA DYNAMICZNEGO I STATYCZNEGO

WZDŁUŻ PRZEPŁYWAJĄCEJ STRUGI JEST STAŁA

Slide33

PRAWO BERNOULLIEGO

Slide34

POWSTAWANIE SIŁY NOŚNEJ

Slide35

POWSTAWANIE SIŁY NOŚNEJ

Slide36

POWSTAWANIE SIŁY NOŚNEJ

Pz

Px

P

 

Slide37

POWSTAWANIE SIŁY NOŚNEJ



C

z

Zależność współczynnika siły nośnej

Cz

od kąta natarcia



Slide38

Wpływ parametrów

geometrycznych profilu

na przebieg

Cz

=f(

)

GRUBOŚĆ

STRZAŁKA

POWSTAWANIE SIŁY NOŚNEJ

Slide39

ODERWANIE STRUG

Opływ ostrych krawędzi

Cząsteczki wchodzące w skład powietrza mają

masę niezerową

Niech

r=1 mm

czyli

0,01 m

i

v=100 m/s

to:

102 000

g !!!

Co wywoła ogromne siły odśrodkowe działające na przepływające

cząsteczki

 

 

F=m*a

Slide40

ODERWANIE STRUG

Lokalny spadek prędkości strugi

Slide41

OPÓR AERODYNAMICZNY

Opór kształtu

Opór tarcia

Opór indukowany

Opór interferencyjny

Opór szczelinowy

Slide42

OPÓR KSZTAŁTU

ZWIĄZANY Z WCZEŚNIEJ OMAWIANYMI ZJAWISKAMI

ODERWANIA STRUG

Przy małych prędkościach następuje oderwanie laminarne

Duża prędkość

(energia kinetyczna)

pozwala na przejście z opływu laminarnego w turbulencyjny i oderwanie następuje później.

Slide43

OPÓR TARCIA

Lepkość powietrza

Warstwa przyścienna

Opływ laminarny

Opływ turbulencyjny

Stan powierzchni skrzydła

Slide44

OPÓR TARCIA

Profil laminarny

Duża odległość

g

max

od noska >35%

Mniejszy (ale nie ostry) promień noska

Mniejsze opory, ale i mniejsze C

z

Profil turbulencyjny

Odległość

g

max

w granicach 25-35 %

Większe współczynniki

C

z

i CxPromień noska wyraźnie większy

Slide45

OPÓR INDUKOWANY

Różnica ciśnień na dolnej i górnej powierzchni skrzydła

Wir brzegowy

Wpływ geometrii skrzydła na wielkość oporu indukowanego

Sposoby zmniejszania oporu indukowanego

Slide46

OPÓR INDUKOWANY

Slide47

OPÓR INDUKOWANY

Skos opływu rośnie z rozpiętością osiągając największą wartość na końcach skrzydeł powstaje wir brzegowy.

Slide48

OPÓR INDUKOWANY

Opór indukowany rośnie wraz z siła nośną:

 

Znaczenie ma oczywiście rozkład siły nośnej wzdłuż rozpiętości, a ten determinowany jest obrysem skrzydła, wydłużeniem oraz jego zwichrzeniem

=0,15

 

=0,07

 

=0

 

Slide49

OPÓR INTERFERENCYJNY

Interferencja – wzajemne oddziaływanie

Opór płatowca

>

Opór(

kadłub+skrzydła+usterzenia

)

Zawirowania od przecinających się strug

Lokalne przyrosty prędkości

Przyrost dodatni – zwiększenie sił oporu

Przyrost ujemny – oderwania

Obszar przyrostu prędkości

Obszar możliwych oderwań

Slide50

OPÓR INTERFERENCYJNY

największy

duży

mały

najmniejszy

Slide51

OPÓR SZCZELINOWY

Wyrównywanie ciśnień

Zawirowania podczas opływu szczelin

Slide52

Pz

Px

P

OPÓR WZÓR OGÓLNY

 

 

Slide53

WSPÓŁCZYNNIK OPORU

Podobnie jak dla

C

z

współczynnik oporu zależy od kąta natarcia

, a przebieg funkcji

C

x

=f() także od cech geometrycznych profilu

Profil g=6%, f=0%

Profil 12,5% f=4%

Profil 13%, f=0%

Slide54

BIEGUNOWA LILIENTHALA

Wykresy

C

z

i

C

x

od  można nanieść na jeden wykres transponując C

x

na oś poziomą otrzymujemy

tzw. Biegunową Lilienthala

Slide55

Współczynnik oporu

indukowanego

BIEGUNOWA LILIENTHALA

Współczynnik oporu

szkodliwego

Współczynnik oporu

Profilowego+interferen-cyjnego+szczelinowego

Slide56

Urządzenia aerodynamiczne

stery: powstawanie sił aerodynamicznych, ich wpływ na tor lotu

moment oporowy i różnicowość lotek

urządzenia odciążające układ sterowania

wyważenie aerodynamiczne i masowe sterów

zmiana skuteczności sterów i sił na drążku

urządzenia powiększające maksymalny współczynnik siły nośnej.

Slide57

STERY

Szybowiec porusza się w przestrzeni trójwymiarowej, dzięki obrotom wokół trzech osi

Slide58

STERY

Wychylanie sterów powoduje zmianę wysklepienia profilu,

Co skutkuje zmianą sił aerodynamicznych

Slide59

STERY

Siły wywołują moment względem środka ciężkości:

1.

Ster wysokości

powoduje pochylanie działając momentem:

L

h

M=

P

h

*

L

h

-



M

+

M

+

P

h

-



P

h

Slide60

STERY

Siły wywołują moment względem środka ciężkości:

2.

Ster kierunku

powoduje odchylanie działając momentem:

L

v

N=

P

v

*

Lv



P

h

Slide61

STERY

Siły wywołują moment względem środka ciężkości:

2.

Lotki

powodują przechylanie działając momentem:

b

l

L=(



P

zp

+

P

zl

)*

b

l

+

P

zl

-

P

zp

Gdzie znajduje się środek obrotu?

Slide62

LOTKI

opór znacznie wzrasta przy zwiększaniu

strzałki profilu (wychylenie steru w dół),

co powoduje powstanie

niekorzystnego

momentu



d



g

Z tego względu lotki mają różne wychylenia w górę i w dół



g

>



d

Slide63

LOTKI

W celu zapewnienia skuteczności lotek (zapobieganie oderwaniu strugi) stosuje się zwichrzenie geometryczne, bądź aerodynamiczne skrzydła

Slide64

STERY

Wychylenia sterów powodują występowanie sił na sterownicach

(od momentu zawiasowego)

w

prost proporcjonalnych do v

2

i wielkości wychyleń

Slide65

STERY

Odciążenie poprzez serwomechanizmy

Wyważenie aerodynamiczne

Klapka odciążająca

flettner

Wyważenie masowe

n

iwelacja drgań od sił bezwładności

Slide66

URZĄDZENIA ZWIĘKSZAJĄCE SIŁĘ NOŚNĄ

Slot lub skrzela - niestosowane w szybownictwie

wzrost

C

x

dużo większy od przyrostu

C

z

Slide67

URZĄDZENIA ZWIĘKSZAJĄCE SIŁĘ NOŚNĄ

Klapa – stosowana w szybowcach klasy otwartej i 15 metrowej. Przy wychyleniu w dół zwiększa

C

z

, ale i

C

x

– opłacalne w krążeniu. W szybowcach także wychylana do góry – lepsza charakterystyka profilu

Dla większych prędkości.Obecnie raczej tylko bezszczelinowa.

Slide68

URZĄDZENIA ZWIĘKSZAJĄCE SIŁĘ NOŚNĄ

Klapa Fowlera –

poszerzacz

. Wychylana i jednocześnie wysuwana zwiększa powierzchnię skrzydła. Idealne aerodynamicznie rozwiązanie .

Duża komplikacja, obecnie nie stosowane w szybownictwie.

Istniały konstrukcje szybowców z klapą Fowlera (np.

SZD-19x Zefir 1

)

Slide69

Biegunowa szybowca

biegunowa profilu, skrzydła i całego szybowca (w układzie Cz.

Cx

)

biegunowa prędkości szybowca (w układzie V, W)

- w konfiguracji gładkiej

- z otwartymi hamulcami aerodynamicznymi

- z urządzeniami zwiększającymi współczynnik siły nośnej biegunowa krążenia

Slide70

BIEGUNOWA PRĘDKOŚCI SZYBOWCA

Slide71

BIEGUNOWA PRĘDKOŚCI SZYBOWCA

 

 

Wpływ obciążenia powierzchni nośnej

Slide72

BIEGUNOWA PRĘDKOŚCI SZYBOWCA

Wpływ wysokości lotu

 

 

Wraz z h zmienia

się

więc:

 

 

 

 

h[km]

0,5

1

1,5

2

3

4

5

6

8

10

12

15

1,024

1,050

1,067

1,103

1,161

1,223

1,290

1,363

1,528

1,778

1,986

2,516

h[km]

0,5

1

1,5

2

3

4

5

6

8

10

12

15

1,024

1,050

1,067

1,103

1,161

1,223

1,290

1,363

1,528

1,778

1,986

2,516

Slide73

BIEGUNOWA KRĄŻENIA

Rozkład sił w zakręcie

P

z

 

 

 

 

r

 

 

Slide74

BIEGUNOWA KRĄŻENIA

Inne zależności:

 

 

 

 

Slide75

BIEGUNOWA KRĄŻENIA

Slide76

OPTYMALNY PROMIEŃ KRĄŻENIA

Slide77

Doskonałość i zasięg szybowca

doskonałość aerodynamiczna szybowca

związek między doskonałością a zasięgiem lotu ślizgowego

wpływ wiatru na zasięg szybowca

wpływ pionowych prądów powietrza na zasięg szybowca

Slide78

DOSKONAŁOŚĆ AERODYNAMICZNA SZYBOWCA

 



Pz

Px

P

Qcos



Q

Qsin





v

w

v

poz

v

poz

=v*cos



d

la małych



v

poz

v

L

h

Slide79

ZASIĘG

 



v

w

v

poz

h

Wpływ prądów pionowych:

 

 

Slide80

ZASIĘG

 



v

w

v

poz

h

Wpływ wiatru:

 

 

u

u

Slide81

Siły działające na szybowiec

w locie ślizgowym

w zakręcie prawidłowym i nieprawidłowym (z wyślizgiem / z ześlizgiem)

podczas startu za samolotem / za wyciągarką

podczas lotu nurkowego

podczas ruchu szybowca na ziemi

Slide82

LOT ŚLIZGOWY

 



Pz

Px

P

Qcos



Q

Qsin





 

Dla małych

cos

1 więc:

 

Slide83

ZAKRĘT

Rozkład sił w zakręcie

P

z

 

 

 

 

r

Slide84

ZAKRĘT Z ZEŚLIZGIEM

Rozkład sił w zakręcie

P

z

 

 

 

 

c

Za duże przechylenie

P

z

*cos

φ

<Q

Slide85

c

ZAKRĘT Z WYŚLIZGIEM

Rozkład sił w zakręcie

P

z

 

 

 

r

Za małe przechylenie:

 

c

Slide86

START ZA SAMOLOTEM

Rozbieg

Lot na holu

Slide87

START ZA WYCIĄGARKĄ

Przedni zaczep:

Pz

Px

Q

P

h

L

h



M

S

1

S

2

Slide88

START ZA WYCIĄGARKĄ

Dolny zaczep

Pz

Px

Q

P

h

L

h



S

2

S

1

b

Slide89

LOT NURKOWY

Px

Q

P

h

L

h

Na skrzydło działają bardzo duże

momenty skręcające

Slide90

Przeciągnięcie

lot w zakresie krytycznych kątów natarcia

przeciągnięcie statyczne

przeciągnięcie dynamiczne

Slide91

LOT W ZAKRESIE KRYTYCZNYCH KĄTÓW NATARCIA

Charakter przeciągnięcia zależy od przebiegu biegunowej w okolicy krytycznych kątów

natarcia

Slide92

LOT W ZAKRESIE KRYTYCZNYCH KĄTÓW NATARCIA

Przeciągnięcie dynamiczne następuje przy gwałtownym ściągnięciu steru wysokości

Przyrost kąta natarcia jest zbyt gwałtowny,

Moment od steru wysokości szybko pochyla szybowiec w górę, jednak siły bezwładności przeciwdziałają zakrzywieniu toru lotu i…

Slide93

Korkociąg

unikanie, zapobieganie, wyprowadzanie

korkociąg stromy

korkociąg płaski

czynniki wpływające na charakter korkociągu

rozkład sił w korkociągu

Slide94

KORKOCIĄG -UNIKANIE, ZAPOBIEGANIE, WYPROWADZANIE

Przeciągnięcie połączone z asymetrią opływu najczęściej prowadzi do korkociągu

Slide95

KORKOCIĄG -UNIKANIE, ZAPOBIEGANIE, WYPROWADZANIE

Przeciągnięcie połączone z asymetrią opływu najczęściej prowadzi do korkociągu

Slide96

KORKOCIĄG -UNIKANIE, ZAPOBIEGANIE, WYPROWADZANIE

Unikać:

Lotu w pobliżu

C

zmax

, mała prędkość

Zakrętów z

wyślizgiem

Ślizgu na dużych kątach natarcia

Obszernych i dynamicznych ruchów sterem wysokości

Zapobiegać:

Zwiększyć prędkość przy „miękkich” sterach

Zwiększyć prędkość przy wchodzeniu w zakręt

Zachować zwiększoną prędkość w atmosferze burzliwej

Wyprowadzać:

Najpierw ster kierunku w przeciwną stronę

„Oddać” drążek

Po ustaniu obrotów stery w neutrum

Wyprowadzić z nurkowania

Slide97

KORKOCIĄG PŁASKI, STROMY

Slide98

KORKOCIĄG PŁASKI, STROMY

Stromy :

Profile cienkie - o ostrej charakterystyce przy

α

kr

Większa rozpiętość

Rozłożenie mas - przednie na większym ramieniu

Płaski:

Profile grube – trudno wchodzi, ale za to płaski

Mniejsza rozpiętość

Rozłożenie mas przednie – bliżej ŚC, tylne oddalone od ŚC

Slide99

KORKOCIĄG PŁASKI, STROMY

Z

m2

m1

m2

m1

Slide100

ROZKŁAD SIŁ W KORKOCIĄGU

Slide101

stateczność

statyczna i dynamiczna

stateczność statyczna (i parametry konstrukcyjne mające na nią wpływ)

- podłużna

- poprzeczna

- kierunkowa

stateczność dynamiczna (i parametry konstrukcyjne mające na nią wpływ)

- podłużna- boczna sterowność

STATECZNOŚĆ I STEROWNOŚĆ SZYBOWCA

Slide102

STATECZNOŚĆ STATYCZNA I DYNAMICZNA

Stateczność statyczna określa zachowanie szybowca bezpośrednio po wytrąceniu go z równowagi.

Szybowiec jest stateczny statycznie jeżeli po wytrąceniu wystąpią momenty przywracające poprzedni stan lotu.

Stateczność dynamiczna określa zachowanie się szybowca w dłuższym czasie po wytrąceniu z równowagi. Uwzględnia wpływ sił i momentów bezwładności. W przypadku stateczności dynamicznej analizujemy także interakcję poszczególnych rodzajów stateczności.

Slide103

STATECZNOŚĆ STATYCZNA PODŁUŻNA

 



P

z



P

x



P

zh



 



Stateczny



Stateczność obojętna



N

iestateczny

 

Slide104

STATECZNOŚĆ STATYCZNA PODŁUŻNA

Położenie

ś

rodka ciężkości

Powierzchnia statecznika

Ramię statecznika poziomego

Układ płata – efekt „wagi”

Slide105

STATECZNOŚĆ STATYCZNA POPRZECZNA

Wpływ wzniosu

Slide106

STATECZNOŚĆ STATYCZNA POPRZECZNA

Wpływ skosu

Slide107

STATECZNOŚĆ STATYCZNA KIERUNKOWA

Slide108

STATECZNOŚĆ STATYCZNA KIERUNKOWA

Wpływ skosu

Slide109

STATECZNOŚĆ DYNAMICZNA PODŁUŻNA

Slide110

STATECZNOŚĆ DYNAMICZNA PODŁUŻNA

Stateczność dynamiczna podłużna zależy głównie od

o

d momentu bezwładności względem osi Y. Charakterystyczną wielkością jest współczynnik tłumienia wahań – zależny od parametru:

Gdzie

i

y

– promień bezwładności wzg.

o

si Y

 

Slide111

STATECZNOŚĆ DYNAMICZNA BOCZNA

Wzajemny wpływ stateczności kierunkowej i poprzecznej uniemożliwia traktowanie ich osobno w rozważaniach o stateczności dynamicznej.

Slide112

STATECZNOŚĆ DYNAMICZNA BOCZNA

Slide113

STATECZNOŚĆ DYNAMICZNA BOCZNA

Zbyt duża stateczność kierunkowa powoduje niestateczność spiralną

Zbyt duża stateczność poprzeczna powoduje niestateczność holendrowania

Slide114

STEROWNOŚĆ

Sterowność i stateczność stanowią pewną przeciwstawność.

Sterowność dzielimy na:

Podłużną

Poprzeczną

Kierunkową

Ogólnie określa siły niezbędne do zmiany położenia oraz prędkości kątowe wokół odpowiednich osi w zależności od prędkości lotu i przyrostów kata wychyleń sterów

Slide115

Zjawiska aeroelastyczne związane z przekroczeniem dopuszczalnej prędkości

rewers lotek (i sterów)

ukręcanie się skrzydła

flatter

trzepotanie usterzeń

Slide116

REWERS LOTEK

Slide117

UKRĘCENIE SIĘ SKRZYDŁA

Slide118

FLATTER

Slide119

FLATTER

Slide120

BUFFETING

Slide121

Obciążenia szybowca

współczynnik obciążenia dopuszczalnego

obciążenia od wyrwania

obciążenia podczas lotu w burzliwej atmosferze

obciążenia od brutalnego sterowania

obciążenia podczas ruchu szybowca na ziemi